درسنامه 5: طراحی مدل درآمدی در کسب و کارهای اجتماعی
مقدمه:
یکی از چالش‌های بزرگ در کسب و کارهای اجتماعی، ایجاد مدل درآمدی پایدار است که هم به حل مشکل اجتماعی کمک کند و هم کسب و کار را زنده نگه دارد. در این درسنامه، به شما آموزش می‌دهیم که چگونه یک مدل درآمدی قوی و پایدار برای کسب و کار اجتماعی خود طراحی کنید. این مدل باید به گونه‌ای باشد که هم اهداف اجتماعی شما را محقق کند و هم منابع مالی لازم برای ادامه کار را فراهم آورد.
1. درک اهمیت مدل درآمدی در کسب و کار اجتماعی
در کسب و کار اجتماعی، شما باید به دو هدف اصلی برسید: ایجاد تأثیر اجتماعی و پایداری مالی. در حالی که در بسیاری از کسب و کارها تنها هدف درآمدزایی است، در کسب و کار اجتماعی، پایداری مالی یکی از ابزارهای تحقق مأموریت اجتماعی شماست.
روش 1: تعادل بین هدف اجتماعی و اقتصادی
یکی از پیچیده‌ترین چالش‌ها در طراحی مدل درآمدی برای کسب و کار اجتماعی، پیدا کردن تعادلی بین هدف اجتماعی و اقتصادی است. مدل درآمدی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که کسب و کار شما درآمد کافی برای ادامه فعالیت‌ها داشته باشد و همزمان به جامعه هدف کمک کند.
روش اجرایی:
برای شروع، ابتدا اهداف اجتماعی خود را مشخص کنید. به‌عنوان مثال، اگر هدف شما آموزش کودکان محروم است، باید بدانید که چطور این خدمات آموزشی را به‌گونه‌ای ارائه دهید که هم هزینه‌های خود را پوشش دهید و هم به جامعه هدف دسترسی داشته باشید. آیا از دانش‌آموزان شهری با درآمد بالا هزینه می‌گیرید و به ازای هر دانش‌آموز شهری، یک دانش‌آموز محروم را رایگان آموزش می‌دهید؟ یا مدل دیگری مانند جذب کمک‌های دولتی و سازمانی را انتخاب می‌کنید؟
مثال:
شرکت TOMS Shoes، یک مثال برجسته از این تعادل است. برای هر کفشی که به فروش می‌رساند، یک جفت کفش رایگان به کودکان محروم اهدا می‌کند. این مدل به گونه‌ای طراحی شده که هم درآمدزایی دارد و هم تأثیر اجتماعی ایجاد می‌کند.
2. انتخاب مدل درآمدی مناسب برای کسب و کار اجتماعی
بسته به ماهیت کسب و کار اجتماعی شما، مدل‌های مختلفی برای درآمدزایی وجود دارد. مهم است که مدلی را انتخاب کنید که با مأموریت اجتماعی شما همخوانی داشته باشد و به رشد پایدار کسب و کار کمک کند.
روش 2: مدل‌های درآمدی متنوع
برخی از مدل‌های درآمدی مناسب برای کسب و کارهای اجتماعی عبارت‌اند از:
- مدل فروش مستقیم: فروش محصولات یا خدمات به مشتریان.
- مدل اشتراکی: ارائه خدمات یا محصولات به‌صورت اشتراک ماهانه یا سالانه.
- مدل تأمین مالی توسط سازمان‌ها یا دولت: جذب منابع مالی از طریق مشارکت با سازمان‌های دولتی یا غیرانتفاعی.
- مدل یارانه‌ای: ارائه خدمات به گروه‌های کم‌درآمد با کمک مالی از طرف سازمان‌های بین‌المللی یا داخلی.
روش اجرایی:
ابتدا نوع محصول یا خدمت خود را مشخص کنید و سپس به دنبال مدل درآمدی مناسب برای آن باشید. به‌عنوان مثال، اگر شما در حوزه بازیافت زباله فعالیت می‌کنید، ممکن است مدل فروش مستقیم به شرکت‌ها و سازمان‌هایی که به مواد بازیافتی نیاز دارند مناسب باشد. در مقابل، اگر در زمینه آموزش آنلاین فعالیت می‌کنید، می‌توانید مدل اشتراکی برای دسترسی به دوره‌های آموزشی را انتخاب کنید.
مثال:
شرکت Grameen Bank در بنگلادش، که در زمینه اعطای وام‌های کوچک به افراد کم‌درآمد فعالیت می‌کند، از مدل یارانه‌ای و همکاری با سازمان‌های بین‌المللی استفاده می‌کند. این شرکت با جذب کمک‌های مالی از نهادهای بین‌المللی توانسته وام‌هایی با بهره‌ی پایین به افراد محروم ارائه دهد.
تمرین :
مرحله 1: تحلیل اهداف اجتماعی و اقتصادی
- ابتدا اهداف اجتماعی خود را مشخص کنید: مشکل اجتماعی که می‌خواهید حل کنید و جامعه هدف شما چیست؟
- سپس تحلیل کنید که چگونه این اهداف با نیازهای اقتصادی شما تداخل پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر کسب و کار شما در زمینه آموزش آنلاین است، چگونه می‌توانید خدمات رایگان یا کم‌هزینه ارائه دهید در حالی که همچنان درآمدزایی دارید؟
مرحله 2: انتخاب مدل درآمدی
- بر اساس ماهیت کسب و کار خود، یک یا دو مدل درآمدی انتخاب کنید.
- سپس تحلیل کنید که آیا این مدل می‌تواند پایدار باشد یا نیاز به تغییراتی دارد. مثلاً اگر شما تصمیم به فروش مستقیم خدمات دارید، چطور می‌توانید تضمین کنید که تقاضای کافی وجود دارد؟
مرحله 3: ارزیابی پایداری مدل درآمدی
- یک تحلیل نقطه سر به سر (Break-even Analysis) انجام دهید تا بفهمید چه مقدار فروش یا درآمد نیاز دارید تا هزینه‌هایتان پوشش داده شود.
- تحلیل کنید که آیا این مدل درآمدی می‌تواند در بلندمدت پایدار باشد یا نیاز به اصلاحات دارد.
3. جذب منابع مالی کمکی
گاهی اوقات، مدل درآمدی به‌تنهایی کافی نیست و نیاز به جذب منابع مالی خارجی دارید. این منابع می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاران اجتماعی، کمک‌های مالی، یا وام‌های کم‌بهره تأمین شوند.
روش 3: جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی
سرمایه‌گذاران اجتماعی به دنبال کسب سود مالی نیستند، بلکه به تأثیر اجتماعی توجه دارند. برای جذب این نوع سرمایه‌گذاران، باید به‌طور دقیق توضیح دهید که کسب و کار شما چگونه به حل مشکلات اجتماعی کمک می‌کند و چه تأثیری در جامعه خواهد داشت.
روش اجرایی:
ابتدا یک طرح کسب و کار اجتماعی جامع تهیه کنید که شامل:
- شرح مشکل اجتماعی.
- توضیح راه‌حل شما برای حل این مشکل.
- مدل درآمدی و پایداری مالی کسب و کار.
- تأثیرات اجتماعی پیش‌بینی شده.
سپس به سراغ سازمان‌های بین‌المللی، بنیادها و سرمایه‌گذاران اجتماعی بروید و طرح خود را ارائه دهید.
مثال:
شرکت KickStart، که در زمینه تجهیزات کشاورزی ارزان‌قیمت فعالیت می‌کند، توانسته از طریق جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی و کمک‌های مالی بین‌المللی به کشاورزان آفریقایی کمک کند تا محصولات خود را بهبود بخشند و بهره‌وری بیشتری داشته باشند.
تمرین :
مرحله 4: تهیه طرح کسب و کار اجتماعی
- یک طرح کسب و کار اجتماعی تهیه کنید که شامل مشکل اجتماعی، راه‌حل شما و مدل درآمدی باشد.
- از این طرح برای جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی یا دریافت کمک‌های مالی استفاده کنید.
مرحله 5: تحلیل منابع خارجی
- لیستی از نهادها و سازمان‌های بین‌المللی تهیه کنید که ممکن است به کسب و کار شما علاقه داشته باشند.
- برنامه‌ای تهیه کنید که چگونه می‌خواهید با آن‌ها ارتباط برقرار کنید و درخواست حمایت مالی کنید.
نتیجه‌گیری:
ایجاد یک مدل درآمدی پایدار در کسب و کار اجتماعی چالشی پیچیده است، اما با استفاده از مدل‌های درآمدی مناسب، ترکیب آن‌ها با اهداف اجتماعی و جذب منابع مالی خارجی، می‌توانید کسب و کار خود را به موفقیت برسانید. تمرین‌های پیوسته این درسنامه شما را در جهت ایجاد یک مدل درآمدی قوی و پایدار راهنمایی خواهند کرد.
