درسنامه 3: برنامه‌ریزی و راه‌اندازی کسب و کار اجتماعی
مقدمه:
برنامه‌ریزی و راه‌اندازی یک کسب و کار اجتماعی شامل گام‌های مختلفی است که باید به‌صورت دقیق و اصولی انجام شود. در این درسنامه به این موضوع خواهیم پرداخت که چگونه می‌توانید به‌طور عملی یک کسب و کار اجتماعی را برنامه‌ریزی و سپس راه‌اندازی کنید. این مراحل شامل تدوین اهداف، تحلیل بازار، جذب سرمایه، و ثبت کسب و کار است. همچنین تمرین‌هایی برای انجام این مراحل به شما ارائه می‌شود.
1. برنامه‌ریزی استراتژیک برای کسب و کار اجتماعی
برنامه‌ریزی استراتژیک به معنای تدوین نقشه‌ای دقیق برای رسیدن به اهداف بلندمدت کسب و کار است. در یک کسب و کار اجتماعی، این برنامه باید هم بر ایجاد تأثیر اجتماعی تمرکز داشته باشد و هم بر پایداری مالی.
روش 1: تعیین اهداف SMART
اهداف کسب و کار اجتماعی شما باید SMART باشد:
- Specific (مشخص): هدف باید دقیق و واضح باشد. به‌عنوان مثال: “تا پایان سال اول، ارائه 1000 فیلتر آب به خانواده‌های روستایی محروم”.
- Measurable (قابل اندازه‌گیری): باید بتوانید اندازه‌گیری کنید که آیا به هدف رسیده‌اید یا خیر.
- Achievable (دست‌یافتنی): هدف باید واقع‌گرایانه و در دسترس باشد.
- Relevant (مرتبط): هدف باید با مأموریت اجتماعی شما مرتبط باشد.
- Time-bound (محدود به زمان): باید برای هر هدف یک بازه زمانی مشخص تعیین کنید.
روش اجرایی:
در تدوین اهداف SMART، ابتدا یک جلسه تیمی برگزار کنید و با تمام اعضا درباره اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت بحث کنید. سپس اهداف را به‌صورت SMART تنظیم کنید.
مثال:
اگر کسب و کار اجتماعی شما در حوزه کشاورزی پایدار فعالیت می‌کند، یک هدف SMART می‌تواند این باشد: “تا پایان سال دوم، افزایش تولید محصولات ارگانیک به میزان 20% و کاهش استفاده از سموم شیمیایی به 10%”.
تمرین:
- سه هدف SMART برای کسب و کار اجتماعی خود تنظیم کنید و دلایل انتخاب این اهداف را توضیح دهید.
2. تحلیل بازار
تحلیل بازار به شما کمک می‌کند تا بفهمید آیا کسب و کار اجتماعی شما در بازار موفق خواهد بود یا نه. باید بفهمید که چه کسانی مشتریان هدف شما هستند و رقبای شما چه کسانی هستند.
روش 2: تحلیل SWOT
تحلیل SWOT یک ابزار قدرتمند برای شناخت نقاط قوت، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای کسب و کار اجتماعی است:
- Strengths (نقاط قوت): چه چیزهایی کسب و کار شما را از رقبا متمایز می‌کند؟ (مثلاً: دسترسی به جامعه محلی یا ارائه محصول نوآورانه)
- Weaknesses (نقاط ضعف): چه محدودیت‌هایی دارید؟ (مثلاً: کمبود منابع مالی یا نیروی انسانی)
- Opportunities (فرصت‌ها): چه فرصت‌هایی در بازار وجود دارد؟ (مثلاً: حمایت‌های دولتی یا نیاز رو به رشد به محصولات ارگانیک)
- Threats (تهدیدها): چه تهدیدهایی می‌تواند به کسب و کار شما آسیب بزند؟ (مثلاً: رقبای بزرگ‌تر یا تغییرات قانونی)
روش اجرایی:
یک تحلیل SWOT جامع از کسب و کار اجتماعی خود انجام دهید و تمام عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف) و عوامل خارجی (فرصت‌ها و تهدیدها) را در نظر بگیرید.
مثال:
در یک کسب و کار اجتماعی که در حوزه بازیافت پلاستیک فعالیت می‌کند، یک نقطه قوت می‌تواند دسترسی به جامعه محلی و توانایی ایجاد شغل باشد. از طرفی، یک تهدید می‌تواند رقابت با شرکت‌های بزرگ بازیافتی با امکانات پیشرفته باشد.
تمرین:
- یک تحلیل SWOT برای کسب و کار اجتماعی خود انجام دهید و حداقل 2 مورد در هر بخش (نقاط قوت، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها) بنویسید.
3. ثبت کسب و کار اجتماعی
ثبت قانونی کسب و کار اجتماعی اهمیت زیادی دارد. در ایران و بسیاری از کشورها، کسب و کارهای اجتماعی می‌توانند به‌صورت تعاونی، شرکت سهامی خاص یا شرکت غیرانتفاعی ثبت شوند. هر کدام از این مدل‌ها ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند.
روش 3: انتخاب نوع ثبت مناسب
بسته به ماهیت کسب و کار اجتماعی خود، باید نوع ثبت مناسب را انتخاب کنید:
- تعاونی: اگر کسب و کار شما بر اساس همکاری و اشتراک منابع است (مثلاً گروهی از کشاورزان با هم یک تعاونی راه‌اندازی می‌کنند)، ثبت به‌عنوان تعاونی می‌تواند مناسب باشد.
- شرکت سهامی خاص با مأموریت اجتماعی: اگر می‌خواهید هم درآمد کسب کنید و هم تأثیر اجتماعی داشته باشید، ثبت به‌عنوان شرکت سهامی خاص با مأموریت اجتماعی یک گزینه مناسب است.
- NGO یا سازمان غیرانتفاعی: اگر تمرکز شما بیشتر بر فعالیت‌های اجتماعی و خیریه‌ای است و هدف سودآوری مالی ندارید، ثبت به‌عنوان یک NGO گزینه مناسبی است.
روش اجرایی:
- مطالعه قوانین محلی: قبل از ثبت کسب و کار، باید قوانین محلی را به‌طور دقیق مطالعه کنید و نوع ساختار حقوقی مناسب را انتخاب کنید.
- تهیه مدارک: مدارکی مانند اساسنامه، اهداف و منابع مالی باید آماده شوند و به سازمان‌های مربوطه ارائه شوند.
مثال:
در یک کسب و کار اجتماعی که قصد دارد خدمات آموزش آنلاین به مناطق روستایی ارائه دهد، ممکن است ثبت به‌عنوان یک شرکت سهامی خاص مناسب‌تر باشد، زیرا هدف این شرکت درآمدزایی از طریق ارائه خدمات آموزشی است.
تمرین:
- نوع ثبت مناسب برای کسب و کار اجتماعی خود را انتخاب کنید و دلایل انتخاب این نوع ثبت را توضیح دهید.
4. جذب سرمایه
برای راه‌اندازی یک کسب و کار اجتماعی موفق، نیاز به منابع مالی دارید. این منابع می‌توانند از طرق مختلف تأمین شوند.
روش 4: جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی
سرمایه‌گذاران اجتماعی به‌دنبال کسب سود مالی نیستند، بلکه به‌دنبال تأثیر اجتماعی هستند. شما باید بتوانید به آن‌ها نشان دهید که کسب و کار شما نه تنها درآمدزا خواهد بود، بلکه تأثیر مثبتی بر جامعه خواهد داشت.
روش اجرایی:
- تهیه یک طرح تجاری قوی: طرح تجاری شما باید شامل تحلیل مالی، مدل درآمدی، و تأثیرات اجتماعی باشد. این طرح را به سرمایه‌گذاران اجتماعی ارائه کنید تا آن‌ها را قانع کنید.
- جستجوی سرمایه‌گذاران اجتماعی: در جستجوی سرمایه‌گذاران یا سازمان‌هایی باشید که به کسب و کارهای اجتماعی علاقه‌مند هستند. این سرمایه‌گذاران می‌توانند نهادهای بین‌المللی، سازمان‌های غیرانتفاعی یا حتی دولت‌ها باشند.
مثال:
در یک پروژه کسب و کار اجتماعی در برزیل که به بازیافت زباله‌های الکترونیکی می‌پردازد، شرکت توانست از طریق جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی که به حفظ محیط زیست علاقه داشتند، منابع مالی خود را تأمین کند.
تمرین:
- یک طرح تجاری برای جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی بنویسید که شامل تحلیل مالی، مدل درآمدی، و تأثیر اجتماعی باشد.
نتیجه‌گیری:
برنامه‌ریزی دقیق و راه‌اندازی کسب و کار اجتماعی نیازمند توجه به تمام جنبه‌های اجرایی و مالی است. شما باید اهداف SMART تعیین کنید، تحلیل SWOT انجام دهید، نوع ثبت قانونی مناسب را انتخاب کنید و منابع مالی خود را از طریق جذب سرمایه‌گذاران اجتماعی تأمین کنید. با اجرای تمرین‌های ارائه شده در این درسنامه، می‌توانید برای راه‌اندازی کسب و کار اجتماعی خود آماده شوید.
